۳ مشخصه اصلی برای انتخاب روغن موتور مناسب
روغن موتور یکی از اصلی‌ترین سیالات بکار رفته در سیستم یک خودرو می‌باشد که وظیفه اصلی آن روانکاری و خنک نمودن قطعات داخلی موتور است که در کنار این وظیفه‌ی مهم باید خواصی مانند: محافظت قطعات موتور در مقابل خوردگی، تمیز نگهداشتن قطعات داخل موتور را نیز داشته باشد. آنچه که در ادامه این مقاله مطالعه می‌کنیـد، بررسی ۳ مشخصه اصلی برای خرید روغن موتور خودرو می‌باشد.
۱) نوع روغن موتور به لحاظ نوع پایه آن
اولین مشخصه اصلی روغن موتور خودرو، ریشه‌ی استحصال آن و نوع فرآیند تولید آن می باشد. روغن موتور ترکیب روغن‌های پایه و افزودنی‌ها مجاز که به منظور افزایش کارایی روغن به آن اضافه می‌شوند است. کیفیت اصلی یک روغن موتور را نوع روغن پایه آن مشخص می‌کند که از این نظر روغن موتور، به سه دسته اصلی زیر تقسیم می‌شوند که در ادامه آن‌ها را بررسی می‌کنیم.
الف) روغن موتورهای مینرال یا معدنی Mineral
روغن موتورهای مینرال یا معدنی Mineral، ساده‌ترین و ارزان‌ترین نوع روغن موتور تولید شده می‌باشند. علت نام‌گذاری مینرال یا معدنی برای این روغن‌ها به علت پایه آن‌ها می‌باشد که از مشتقات نفت است.
فرآیند بهینه‌سازی که در روغن مینرال مورد استفاده قرار می‌گیرد سادگی بیشتری دارد و سطح کیفی پایین‌تری را فراهم می‌کند لذا به علت قیمت پائین‌تری دارند. برخی از سازندگان خودرو توصیه کرده‌اند که از روغن موتورهای مینرال برای خودروهای جدید استفاده نگردد.
ب) روغن موتورهای سنتتیک یا مصنوعی Synthetic
روغن موتورهای سنتتیک یا مصنوعی Synthetic، نوع فرآیند تولید آن‌ها نسبت به روغن موتورهای مینرال جدیدتر می‌باشد. فرآیند تولید روغن‌های سنتیک بر پایه فرآیند فیشر تروپش است که در آن بجای فرآوری نفت خام به صورت پلیمراسیون، حلقه‌های هیدروکربن (C-H) را ایجاد می‌کنند.
ج) روغن موتورهای نیمه سنتتیک Semi-Synthetic
روغن موتورهای نیمه سنتتیک Semi-Synthetic، ترکیبی از روغن موتورهای سنتتیک و روغن موتور پایه معدنی (مینرال) است. فرمول شیمیایی روغن موتورهای نیمه سنتتیک Semi-Synthetic به طوری اصلاح و بهسازی شده‌اند که مقاومت و دوام و کارایی آن‌ها نسبت به روغن موتورهای مینرال بالاتر باشد.
قیمت روغن موتورهای نیمه سنتتیک نسبت به روغن‌های مینرال گرانتر می‌باشند ولی نسبت به نوع روغن موتور سنتتیک ارزانتر می‌باشند.
روغن موتورهای سنتتیک (Synthetic)
روغن موتورهای مینرال (Mineral)
روغن موتورهای نیمه سنتتیک (Semi-Synthetic)
۲) غلظت یا گرانروی روغن موتور
دومین مشخصه اصلی روغن موتور خودرو، غلظت یا گرانروی روغن موتور می‌باشد که در ادامه با آن بیشتر آشنا می‌شویم.
غلظت یا گرانروی (ویسکوزیته) یک سیال، بیانگر میزان مقاومت آن در برابر جاری شدن است. به عبارت دیگر هر چه این عدد بالاتر باشد سیال مقاومت بیشتری در برابر سیال شدن نشان می‌دهد. لذا هرچه روغن دارای گرانروی بیشتری باشد، مقاومت آن در برابر جاری شدن بیشتر است.
برای طبقه‌بندی غلظت یا گرانروی روغن موتور، شاخص‌های مختلفی وجود دارد که روشی که توسط انجمن مهندسین خودرو ارائه شده است کاربرد بیشتری دارد. انجمن مهندسین خودرو (SAE) که مخفف عبارت Society for Automobile Engineers است؛ یک سیستم کد عددی برای درجه‌بندی روغن‌های موتور بر اساس ویژگی‌های ویسکوزیته آن‌ها به نام SAE J۳۰۰ ایجاد کرده است. در این روش غلظت عددی بین ۰ تا ۶۰ را شامل می‌شود و تعیین‌کننده ویسکوزیته روغن موتور است.
که در ابتدا نمرات ویسکوزیته اولیه همه روغن‌ها تک درجه بودند و اما به تدریج مشخص شد که برای بهبود عملکرد موتور خودرو مخصوصاً مناطق چهار فصل باید روغن‌هایی را ارائه داد که تغییرات دما تأثیر کمتری بر روی گرانروی آن داشته باشد. لذا آن‌ها روغن‌های چند گرید (مولتی گرید) را معرفی کردند. برای اطلاعات بیشتر در این مورد مطالعه‌ی مقاله «شاخص ویسکوزیته چیست و چرا مهم است؟ » توصیه می‌شود.
الف) سینگل گرید (تک درجه)
در صورتی که SAE تنها یک عدد داشته باشد به معنای این است که این روغن موتور درجه ویسکوزیته چهار فصل را ندارد و تنها برای هوای سرد یا گرم ساخته شده‌است. روغن موتورهای سینگل گرید، تنها مخصوص یک شرایط آب و هوایی تولید می‌شوند. برای مثال روغن موتور SAE ۳۰ یک روغن سینگل گرید می‌باشد.
ب) مولتی گرید (چند درجه)
روغن‌های مولتی گرید برای هر چهار فصل مناسب هستند. در این روغن موتور‌ها از دو عدد و حرف W که اول کلمه Winter یا زمستان است استفاده می‌شود. برای مثال در روغن ۵W-۳۰ عدد ۵ کنار W نشان دهنده درجه ویسکوزیته در دمای سرد و عدد دوم نشان دهنده این است که اگر دمای موتور به بالاترین دما برسد، ویسکوزیته روغن از عدد نوشته شده بالاتر نخواهد رفت.
برای اینکه مسأله کاملاً واضح بشود دو روغن موتور ۱۰W-۴۰ و ۵W-۴۰ را با هم مقایسه می‌کنیم، روغن موتور ۱۰W-۴۰ یعنی اینکه گرانروی روغن در دمای پایین‌تر مثلاً در هنگام استارت زدن همانند روغن ۱۰ است و در دمای بالا (پس از گرم شدن کامل موتور) گرانروی روغن همانند روغن ۴۰ است. در مورد روغن موتور ۵W-۴۰ نیز همین طور یعنی اینکه گرانروی روغن در هنگام استارت همانند روغن ۵ و پس از حدود ۱۵ الی ۲۰ دقیقه که موتور خودرو گرم شد گرانروی روغن همانند روغن ۴۰ است.
لذا استارت موتور خودرو با روغن موتور ۵W-۴۰ در هوای سرد نرم‌تر از استارت موتور خودرو با روغن موتور ۱۰W-۴۰ خواهد بود. لذا از این جهت توصیه می‌شود برای مناطق سردسیر ایران از روغن موتور‌هایی که ویسکوزیته پایین‌تری دارند استفاده بشود.
۳) طبقه‌بندی کیفیت روغن موتور
سومین نکته که برای خرید روغن موتور باید مد نظر قرار داد، کیفیت روغن موتور است. طبقه‌بندی کیفی روغن موتور از نظر کیفی به روش‌های گوناگون طبقه‌بندی شده است. یکی از شناخته‌شدن تقسیم‌بندی‌ها مربوط به مؤسسه نفت آمریکا یا API که مخفف American Petroleum Institute است.
این طبقه‌بندی براساس آزمایش‌های موتوری که سطح‌های مرغوبیت را برای روغن‌های گوناگون ارزیابی می‌کند بنا نهاده شد است. اکنون سیستم طبقه‌بندی API شامل ۱۸ طبقه‌بندی کیفی است.
در این مجموعه، ۱۸ طبقه‌بندی با حرف S برای روغن‌های مورد بهره‌گیری در موتورهای بنزینی و ۱۰ طبقه با حرف C برای روغن‌های مورد استفاده در موتورهای دیزلی تدوین شده است.
این سیستم طبقه‌بندی، یک سیستم با انتهای باز بوده و اجازه می‌دهد که طبقه‌بندی‌های نو مورد نیاز که مورد توافق انجمن‌های مهندسی و سازندگان موتور قرار گرفته باشد، به آن افزوده شود. همان گونه که در گذشته اشاره شد، این سطوح مرغوبیت به علت تغییر در طراحی موتور‌ها و هم چنین فن‌آوری نو ساخت مواد افزودنی روغن‌های به سرعت از رده خارج می‌شود. به طور نمونه، روغن‌های موتوری بنزینی از نظر سطح کیفی از کم‌ترین رده تا بهترین شامل از حرف انگلیسی A تا N (در حال حاضر) تقسیم‌بندی می‌شود.
به عبارت دیگر سطح کیفی روغن SB بهتر از SA و سطح کیفی روغن SC بهتر از SB و…. است. این سطح‌های مرغوبیت به علت تغییر در طراحی موتور‌ها و هم چنین فن‌آوری‌های نوین ساخت مواد افزودنی روغن‌ها، جایگزین سطح مرغوبیت گذشته شده و نوع پیشی از رده خارج می‌شود.
در حال حاضر فقط روغن موتورهای با سطح کیفی SN، SM، SL، SJ اجازه حضور در بازار را دارند که از این بین مطابق با آنچه که گفته شد روغن موتور SN بالاترین سطح کیفی را دارد.